گیاهان دارویی

 ​

نام علمی:

Origanum vulgare

تیره:

Lamiaceae

از پیکر رویشی مرزنگوش به عنوان ادویه استفاده می شود. مواد موثره مرزنگوش سرفه را تسکین می دهد و در ناراحتی های تنفسی به عنوان ماده خلط آور مصرف می شود. از دم کرده پیکر رویشی این گیاه به عنوان ماده اشتها آور و ضدنفخ استفاده می گردد. اسانس مرزنگوش خاصیت ضدعفونی کنندگی نیز دارد.

گیاهشناسی

مرزنگوش گیاهی است خشبی و چندساله که منشا آن نواحی مدیترانه گزارش شده است. این گیاه در ارتفاعات جنوب اروپا و در مناطق معتدله جنوب غربی آسیا گسترش زیادی دارد. مرزنگوش در کشورهای دارای آب و هوای مدیترانه ای کشت می شود.

این گیاه دارای ریشه سطحی است و انشعاب های فراوانی دارد. هر ساله انشعاب های جدیدی از ریشه های قدیمی به وجود می آیند.

ساقه مستقیم و ارتفاع آن متفاوت و بسته به شرایط اقلیمی محل رویش بین ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی متر است. ساقه به رنگ قرمز یا قرمز تیره است و پوشیده از کرک های ترشحی مخصوصی می باشد.

برگ ها طویل و به طول ۳ تا ۵ سانتی متر، تخم مرغی شکل، فاقد دندانه و به ندرت کرک دار هستند و به طرف نوک باریک می شوند. غده های حاوی اسانس در تمام سطح برگ وجود دارند.

گل ها در انتهای ساقه هابه صورت مجتمع و شبیه به چتر مشاهده می شوند و به رنگ صورتی یا بنفش مایل به آبی هستند. گل ها به تدریج از اواخر مرداد ظاهر می شوند.

میوه کپسول، استوانه ای شکل، با سطحی صاف، به رنگ قهوه ای و به طول یک میلی متر می باشد.

مرزنگوش زیر گونه های متفاوتی به نام ویرید، بارسنس و پریسماتیکوم دارد. از گونه های دیگر متعلق به جنس اوریگانوم، می توان از گونه هراکلتیکوم (با کرتیکوم نیز هم نام است) نام برد. این گونه نیز خاصیت دارویی دارد و ارتفاع آن بسته به شرایط اقلیمی متفاوت بوده و بین ۸۰ تا ۱۴۰ سانتی متر می باشد.

پیکر رویشی این گیاه حاوی اسانس است که مقدار آن با توجه به گونه گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت و بین ۵/۰ تا ۵/۱ درصد است. از ترکیبات عمده اسانس می توان از کاراکرول (۲۵ تا ۳۵ درصد) و تیمول (۱۵ درصد) نام برد. پیکر رویشی مرزنگوش همچنین شامل فلاونوییدها، مواد تلخ و ترکیبات موسیلاژی است. تیمول خاصیت ضدباکتریایی و ضدقارچی دارد.

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید.

 ​

نام علمی:

.Dracocephalum moldavica L

تیره:

Lamiaceae

Dracocephalum  از کلمات یونانی drakon به معنی اژدها و kehale به معنی سر اژدها گرفته شده، و اشاره به ظاهر گل ها دارد. این جنس با گونه های علفی، یک ساله یا چند ساله، درختچه ای با برگ های ساده متقابل است و گل آذین آن شبیه سنبله، با حلقه های دو لبه ای گل می باشد. پراکنش آن در اروسیا و شمال امریکاست.

گیاهشناسی

بادرشبی، گیاهی است علفی و یکساله که منشا آن جنوب سیبری و سراشیبیهای هیمالیا گزارش شده است. این گیاه بطور خودرو در قزاقستان، مغولستان، چین و روسیه می روید. ریشه بادرشبی مستقیم و طول آن 20 سانتیمتر است که انشعابهای فراوانی دارد. ساقه بادرشبی مستقیم، ارتفاع آن متفاوت و بین 80 تا 120 سانتیمتر است. اواخر دوره رویشی گیاه، قسمت تحتانی ساقه ( پای ساقه) کم و بیش چوبی میشود. ساقه اصلی از انشعابهای فراوانی برخوردار است. ساقه ها به علت دارا بودن آنتوسیانین، معمولا بنفش رنگ هستند. برگهای متقابل، به طول 1.7 تا 2.8 و به عرض 0.9 تا 1.6 سانتیمتر میباشند. رنگ برگها سبز تیره است و در حاشیه آنها بریدگیهای دندانه ای شکل وجود دارد. گلها به رنگ بنفش تیره مایل به آبی و بندرت سفید رنگ هستند.

گلها در قسمت فوقانی ساقه های گل دهنده، روی چرخه هایی قرار میگیرند که در هر چرخه 6 گل وجود دارد.کاسبرگها به طول 0.7 تا 0.9 سانتیمتر و زنگوله ای شکل هستند. کاسبرگها از کرکهای بسیار ظریفی پوشیده شده اند. گلهای بادرشبی شهد آورند. میوه فندقه به طول 2.4 تا 2.8 میلی متر و رنگ آن قهوه ای مایل به سیاه است.وزن هزار دانه، 1.7 تا 1.2 گرم است.

​

خواص دارویی

بادرشبو بویی خوش و دلپذیر همچون بوی بادرنجبویه دارد. آن را التیام‌بخش زخم می‌دانند و از عرق بادرشبو به عنوان تقویت کننده قلب و آرامبخش استفاده می‌شود. آن را دارای خواص آرامش‌بخش، اشتهاآور و ضدنفخ نیز دانسته‌اند. در ایران سه دارو از این گیاه تهیه شده‌است.

طریقه مصرف

استفاده مستقیم از بادرشبی معمولاً مرسوم نبوده و کلاً جهت تهیه عرق بادرشبو به عنوان مقوی قلب و آرام بخش مصرف سنتی دارد. مهمترین مواد موثر دارویی: روغن فرار (اسانس)، ترکیبات فنلیک، فلاونوئید، موسیلاژ، املاح معدنی. خواص درمانی بادرشبو : بادشکن، معرق، ضد اسپاسم، ضد ویروس، ضد میکروب. موارد استعمال در پزشکی سنتی: مقوی، مدر، قابض، بادشکن و ضد تب، آرام بخش، التیام دهنده زخم مقدار و دستور مصرف: مقدر 4-2 گرم روزی سه بار به صورت دم کرده می باشد. البته بادرشبو در ارومیه زیاد کشت می شود و عرق این گیاه (به صورت شربت) در این شهر جهت آرام بخشی و مقوی قلب توصیه می شود. بادرشبو متاسفانه به اشتباه بادرنجبویه گفته می شود(هرچند دارای اثرات دارویی مشابهی هم در اکثر موارد دارند اما این دو گیاه از دو جنس متفاوتی اند.

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید.

 ​

نام علمی:

.Mentha piperita L

تیره:

Lamiaceae

گیاهشناسی

تا کنون 50 گونه متعلق به جنس نعناع شناسایی شده اند که از بین این گونه ها تعداد کمی ارزش دارویی دارند و توسط انسان استفاده می شوند. نعناع گیاهی است دو رگ که به صورت خود به خودی در طبیعت به وجود آمده است.

برخی از محققان معتقدند که نعناع از تلفیق گونه های آکواتیکا و اسپیکاتا (به ویریدیس نیز معروف است) به وجود آمده است.

گونه اسپیکاتا نیز گیاهی است دورگ که از تلفیق گونه لانگیفولیا و گونه روتوندیفولیا حاصل شده است. در میان این گیاهان ، وجود «منتول» تنها در اسانس گونه آکواتیکا به اثبات رسیده است.

در مورد منشا این گیاه اختلاف نظرهایی وجود دارد. عده ای از گیاه شناسان آسیا را منشا نعناع می دانند. در حالی که ، برخی دیگر منشا آن را انگلیس دانسته و معتقدند که این گیاه در قرن هفدهم، در انگلیس به وجود آمده است. نعناع در نواحی معتدل اروپا ، آسیا، شمال آمریکا، و استرالیا در سطوح وسیعی می روید. این گیاه به دو فرم مختلف نعناع سیاه یا قرمز(واریته افیسینالیس و فرم روبسنز یا میکام) و نعناع سبز(واریته افیسینالیس فرم پالسنس) یافت می شود.

در اکثر کشورها ، فرم رویسنز (میکام) کشت می شود.

نعناع، گیاهی است علفی و چند ساله ، اندامهای هوایی آن تحت تاثیر سرمای زمستان خشک می شوند. ولی اندامهای زیرزمینی (استلونها و ریزومها) ، زنده بوده و فعالیت خفیفی دارند. ضخامت ریشه نعناع 3 تا 4 میلی متر است. ریشه رستها (استلونها) و ریزومها دارای گره های متعددی است که محل رویش ریشه های باریک و در نتیجه تشکیل گیاهان کوچک در اطراف پایه مادری می باشد. اندامهای زیرزمینی نعناع به رنگ سفید ، نازک و به طول 5 تا 20 سانتی مترند. ریشه نعناع چندان عمیق نیست و به صورت پراکنده در سطح خاک قرار دارد.

ریشه رستها به صورت انشعابهای متعدد بلند و سفید رنگ از ریزوم خارج می شوند. ریشه رستها اندامهایی هستند که برای تکثیر گیاه مورد استفاده قرار می گیرند. از رشد ریزومها، اندامهای هوایی(ساقه و برگ) به وجود می ایند.

نعناع دارای ساقه ای چهار گوش و به واسطه وجود آنتوسیانینها در آنها، به رنگ بنفش هستند. طول ساقه متفاوت بوده و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 30 تا 100 سانتی متر است. قسمت بالایی ساقه نسبت به قسمت پایینی از انشعابهی بیشتری برخوردار است.

در این گیاه ، برگها بلند، به طول 3 تا 9 و به عرض 1 تا 3 سانتی متر، بیضی شکل ، پهن، در کناره ها دندانه دار و به رنگ سبز تیره مشاهده می شوند. رگبرگ ها

به رنگ آبی و در پهنک برگ دارای انشعابهای فراوانی هستند. حفره های محتوی اسانس در هر دو طرف برگ وجود دارند.

گلهای نعناع، بنفش روشن و به صورت خوشه های مجتمع روی چرخه هایی قرار دارند که هر چرخه مرکب از 6 تا 7 گل است. عمر گلها بسیار کوتاه بوده و مدت کمی پس از تشکیل از گیاه جدا می شوند. میوه کپسولی، کوچک و به رنگ قرمز تیره است. بذر این گیاه فاقد قوه رویشی است. به واسطه وجود اسانس در پیکر رویشی ، گیاهان از بویی مطبوع و مزه ای خنک و کمی تند برخوردارند. اسانس در ابتدای رویش گیاهان ، در پیکر رویشی ساخته و ذخیره می گردد. با رشد گیاه، سرعت سنتز اسانس افزایش می یابد. اسانس در حفره های زیر کوتیکول ساخته و ذخیره می شود. برگها 2 تا 7/2 درصد و گلها 4 تا 6% اسانس دارند، معمولا” فاقد اسانس می باشند.

به طور متوسط ، مقدار اسانس در اندامهای هوایی گیاه 1 تا 5/1 درصد گزارش سده است. ترکیبات تشکیل دهنده اسانس به بیش از 20 نوع می رسد که مهمترین آنها «منتول» (40 تا 60%)می باشد. بیشترین مقدار «منتول»، در اسانس استخراج شده از برگهای جوان وجود دارد.

اسانس گلها مقدار کمی «منتول» دارد و مهمترین ترکیب آن را «منتوفوران»(10تا12%) تشکیل می دهد. از مواد دیگر اسانس نعناع، می توان از «منتون»(به مقدار 15تا 25%)،« پیپریتون» (به مقدار1/0تا 5/1درصد) ، «پولگون»(بیشتر در برگهای جوان وجود دارد) ، «پنن»،«سابینن»،«سینئول»و «متیل استات» نام برد.

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید.

 ​

نام علمی:

.Carum carvi L

تیره:

Apiaceae

در انجیل، میوه های گیاه زیره سیاه به عنوان ادویه ای مطبوع معرفی و خصوصیات فوق العاده آن بر شمرده شده است. دیوسکورید در کتاب خود تحت عنوان پنج مقاله گفته است زیره سیاه انسان را قوی و تنومند می کند.

این گیاه از قرن دهم از جزایر سیسیل تا شمال اسکاندیناوی در مقیاس وسیعی کشت می شده است. برای اولین بار در قرن دوازدهم، فارماکوپه آلمان از میوه زیره سیاه به عنوان دارو یاد کرد. در حال حاضر، زیره سیاه در اکثر فارماکوپه های معتبر رسما به عنوان دارو معرفی شده است. از مواد موثره زیره سیاه برای مداوای دل درد و نفخ شکم استفاده می شود. اسانس میوه مانع از رشد و تکثیر برخی از باکتری ها می شود. از این اسانس در صنایع دارو سازی، صنایع غذایی، شیرینی سازی، نوشابه سازی، کنسرو سازی و صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده های فراوان می شود. به علت استفاده روز افزون از بذر های این گیاه، روز به روزبر متقاضیان آن افزوده می شود. از این رو، زیره سیاه در سطوح وسیعی در کشور های هلند (از مهمترین کشور های صادر کننده زیره سیاه است)، آلمان، روسیه، آمریکا، مصر و تعدادی از کشور های آسیایی، به زیر کشت می رود.

گیاهشناسی

تاکنون، بیش از 20 گونه از جنس کاروم مورد شناسایی قرار گرفته است که عملکرد بعضی از آنها کم و برخی دیگر بسیار زیاد است. گونه های مختلف زیره سیاه گیاهانی هستند یکساله، دو ساله و یا چند ساله که عملکرد گیاهان دو ساله بیش از گیاهان یک ساله است و به صورت گسترده ای در جهان کشت می شود.

گیاهان دو ساله دارای ریشه ای مخروطی به ضخامت یک بند انگشت هستند که به طور مستقیم در زمین فرو می رود. این ریشه کم و بیش گوشتی و سطح خارجی آن به رنگ قهوه ای تیره بوده و قسمت داخلی آن سفید است. گیاه در سال دوم رویش به ساقه می رود. ساقه به طور مستقیم رشد می کند. ارتفاع آن 1 تا 5/1 متر است و از بخش تحتانی آن شاخه های متعددی خارج می شود. در سال اول رویش، برگ های طوقه ای که دمبرگ بلندی به طول 20 سانتی متر دارند، به وجود می آیند. برگ های انتهای ساقه فاقد دمبرگ اند و مستقیما به ساقه متصل می باشند. برگ ها دارای بریدگی های عمیق هستند. برگ های پایین ساقه با برگ های بالایی تا حدودی تفاوت دارند. به طوری که برگ های پایینی (قسمت تحتانی) از بریدگی بیشتری نسبت به برگ های بالایی برخوردار بوده و رشته مانند به نظر می رسند.

ار تفاع گیاهان یک ساله متفاوت و بین 50 تا 70 سانتی متر است. برگ های گیاهان یک ساله نسبت به برگ های گیاهان دو ساله، روشن تر و به رنگ سبز روشن هستند.

هر دو نوع گیاه (اعم از یک ساله و دو ساله) دارای گل های سفید یا صورتی هستند که روی چتر های مرکب از 5 تا 10 شعاع قرار گرفته اند. گل ها یک پایه (دارای اندام های نر و ماده) هستند.

میوه بیضوی، فندقه (شیزوکارپ) و رنگ آن قهوه ای روشن است. در طول میوه، خطوط باریکی که تعداد آنها اغلب پنج (5) عدد می باشد، دیده می شود.

میوه زیره سیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس در آنهاست. اسانس پس از ساخته شده در حفره های مخصوص (از نوع شیزوژن) ذخیره می شود.

بذر های گیاهان دو ساله دارای 3 تا 7 درصد سانس است، در حالی که در بذر های گیاهان یک ساله مقدار آن به 2 تا 3 درصد می رسد. پس از استخراج اسانس، کنجاله حاوی 20 درصد پروتئین و 14 درصد تا 22 درصد چربی است کع غذایی مناسب برای طیور می باشد.

اسانس این گیاه از ترکیبات مختلف ترپنی و ترپنوئیدی تشکیل شده است. عمده ترین آنها کارون که مقدار آن بین 50 تا 70 درصد می باشد. از ترکیبات دیگر می توان از لیمونن (25 تا 30 درصد)، دی هیدروکارون، کاروئول و دی هیدروکاوئول نام برد.

اندام های دیگر این گیاه مانند ریشه، ساقه، برگ ها، گل ها و چتر ها نیز محتوی اسانس می باشند. ولی قسمت عمده اسانس در میوه ها (بذر ها) ساخته و ذخیره می گردد که این اسانس از بهترین کیفیت نیز برخوردار است.

اسانس از بدو تشکیل میوه به تدریج ساخته می شود و مقدار آن در این مرحله (در آغاز تشکیل میوه) کم است. میوه ها در مرحله ای که هنوز کاملا نرسیده و به رنگ سبز (در مرحله شیری) هستند، دارای حداکثر مقدار اسانس می باشند (در این مرحله مقدار کارون کم است)، سپس با کامل شدن میوه، مقدار کمی اسانس کاسته می شود و به اندازه ثابت خود می رسد (اسانس در این مرحله، از بیشترین مقدار کارون برخوردار است).

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید.

 ​

نام علمی:

Ferula gumosa

تیره:

Apiaceae

مردم اغلب از باریجه به عنوان مقوی معده و نیز ترمیم کننده زخم ها استفاده می کنند. مصارف صنعتی باریجه در کشور های غربی فراوان است، ولی متاسفانه از چگونگی مصارف صنعتی آن در این کشور ها اطلاع دقیقی در دست نیست. شیرابه باریجه را در تهیه چسب های نامرئی برای چسباندن سنگ های قیمتی نظیر الماس، به کار می برند. از مواد موثره باریجه در صنایع بهداشتی و ارایشی نیز به عنوان تثبیت کننده عطر و ادکلن استفاده می شود. شیرابه باریجه، از اقلام مهم صادراتی ایران به شمار می رود.

​

گیاهشناسی

باریجه، گیاهی چند ساله و مونوکارپیک است (در طول عمر خود تنها یک بار گل می دهد). این گیاه در چند سال اول رویش، برگ های طوقه ای تولید می کند، در سال آخر رویش به ساقه می رود و گل و میوه نیز روی آن تشکیل می شوند. سپس ریشه گیاه می پوسد و گیاه از بین می رود.

باریجه در شمال ایران در بخش های مختلفی از البرز مثلا در استان خراسان، فیروزکوه و منطقه لار گسترش دارد. ساقه این گیاه ضخیم و مستقیم است. ارتفاع آن با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت بوده و بین 100 تا 200 سانتی متر است. چنانچه شکافهایی روی ساقه گیاه ایجاد شود، شیرابه ای شیر رنگ، متمایل به زرد از ان خارج می شود. این شیرابه تحت تاثیر حرارت محیط به صورت تکه هایی شفاف روی ساقه مشاهده می شود که به باریجه اشکی معروف است.

برگ های این گیاه نقره ای رنگ و گسترده بر روی زمین، به طول 30 سانتی متر و پوشیده از کرک های ریز و کوتاه هستند. پهنک برگ دارای بریدگی های کم و بیش عمیق است.

گل های باریجه در انتهای ساقه اصلی و فرعی پدیدار می شوند. گل ها به رنگ زرد و به شکل پتر مشاهده می شوند. تعداد انشعاب های چتر، بین 4 تا 6 عدد است. پایه های چتر های فرعی در مقایسه با چتر های اصلی کوتاه ترند. میوه بیضی شکل، شیزوکارپ و کناره های آن باریک است.

از تمام اندام گیاه بوی تند و مخصوصی استشمام می گردد که از علائم مشخص گیاه باریجه است. ریشه باریجه غده ای شکل و سرشار از شیرابه است. برای استخراج شیرابه، ابتدا خاک پای بوته را کنار می زنند، سپس قسمتی از پوست ریشه را جدا می کنند و بدین ترتیب شیرابه گیاه به سرعت خارج می شود. هر چند روز یک یک بار با برداشتن لایه ای به قطر نیم سانتی متر پایین تر از محل بریده شده قبلی، اصطلاحا زخم را تازه کرده و موجب خروج شیرابه بیشتری می شوند. این عمل، تا خشک شدن کامل شیرابه ادامه می یابد. شیرابه های جمع آوری شده در مجاورت هوا رنگ قهوه ای تیره به خود می گیرند.

شیرابه باریجه بوی تندی دارد و طعم آن گس و بسیار نا مطلوب است. مقدار اسانس شیرابه متفاوت بوده و بین 1 تا 26% است. اسانس به روش تقطیر با آب و بخار، به دست می آید. اسانس به رنگ زرد روشن و با بویی تند و دارای 85 درصد هیدروکربور های ترپنوئیدی مانند آلفا – پینن (7 تا 21 %)، بتا – پینن (45 تا 65 %) و دلتا – 3 – کارن (5/2 تا 16 %) می باشد. بوی تند اسانس ناشی از ترکیبات نیتروژن دار نظیر 2 – متوکسی – 3 ایزو بوتیل پیرازین و ترکیبات گوگرد دار مانند اس – بوتیل – 3 – متیل – 2 – بوتنتیوات، متیل آلیل، پروپنیل دی سولفید ها می باشد. از ترکیبات دیگر اسانس، می توان از میرسن، کادینن و الکل های سزکویی ترپن نام برد.

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید.

 ​

نام علمی:

Heracleum persicum

تیره:

Apiaceae

سال هاست که از میوه های معطر برخی گونه های گیاه گلپر به عنوان ادویه ای مطبوع استفاده می شود. مثلا از میوه های گلپر ایرانی برای مطبوع ساختن انواع ترشی خانگی استفاده می شود. تحقیقات نشان می دهد که ریشه گیاه گلپر به علت  داشتن مواد موثره ارزشمند خاصیت دارویی خوبی دارد و در معالجه بیماری های پوستی کاملا موثر است. در صنایع جدید دارو سازی، از مواد موثره ریشه گلپر برای درمان پیسی و پزوریازیس و برخی تغییر رنگ های پوستی تهیه می شود. همچنین، از مواد موثره این گیاه محلول هایی تهیه می شود که سبب برنزه شده پوست می گردد. گونه های گلپر به صورت وحشی می رویند و جمع آوری اندام های مورد نظر (برای استخراج مواد موثره) از مراتع صورت می گیرد. بنابراین اهمیت گونه های گلپر در صنایع دارویی و اصولا برای جلوگیری از انقراض آنها، باید این گونه ها به زیر کشت روند و اهلی شوند.

گیاهشناسی

گلپر، گیاهی است چند ساله که منشا آن شمال غربی هیمالیا گزارش شده است. این گیاه دارای ریشه مخروطی، مستقیم، کم و بیش منشعب و به رنگ سفید مات است. ساقه مستقیم، استوانه ای شکل، منشعب، شیار دار، کم و بیش پوشیده از کرک است. ارتفاع این گیاه متفاوت بوده و بین 75 تا 150 سانتی متر است. گل به رنگ سفید، با گلبرگ های چاک دار است و تعداد انشعاب های چتر، 20 تا 25 عدد می باشد. قطر چتر، بین 3 تا 16 سانتی متر است. انشعاب های چتر نامساوی اند و براکتئول ها به صورت رشته ای و کشیده مشاهده می شوند. میوه فندقه، پهن، به طول 12 تا 15 میلی متر و عرض آن 6 تا 7 میلی متر می باشد.

ریشه گیاهان جنس هراکلیوم، محتوی کومارین های مختلفی است که مهمترین آنها عبارتند از امپراتورین، هراکلین، ایزوهراکلنین، هراکلنول، 8 –گرانوکسی ایزوپزورالین و برگاپتن. این مواد تحت یک سری واکنش های شیمیایی در ریشه گیاه، به گزانتوتوکسین تبدیل می شوند.

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید.

 ​

نام علمی:

.Panax spp

تیره:

Araliaceae

جین سنگ از قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده نزد مردم چین است . استفاده از این گیاه توسط مردم چین به هزاران سال پیش می رسد . ((جین سنگ)) از کلمه چینی ((شن سنگ)) و به معنی ریشه آدم نما مشتق شده است . زیرا، ریشه این گیاه شباهت زیادی به شکل انسان دارد .

جین سنگ از قرن هجدهم میلادی به عنوان یک گیاه ارویی مهم مورد توجه قرار گرفت . به طوری که ، تولید گونه های مختلف این گیاه از سال 1800 در آمریکا و کانادا آغاز گردید .

از مواد موثره این گیاه در صنایع دارویی ، غذایی و آرایشی و بهداشتی استفاده می شود .

در صنایع دارویی جین سنگ ارزش فراوانی دارد . به طوری که ((پاناکس)) از کلمه یونانی ((پاناسه)) به معنای نوشدارو و جین سنگ نیز به معنای اعجاز دنیاست که به خاصیت شفابخشی این گیاه اشاره دارد . در نسخه های قدیمی از جین سنگ به عنوان تقویت کننده ، محرک و مقوی استفاده می شود . تحقیقات نشان می دهد که مواد موثره این گیاه مقاومت طبیعی بدن را افزایش می دهد . بدون هیچ گونه اثر سوء بر بدن توانایی حفظ بنیه فکری و جسمانی بدن را در سطح مطلوبی داراست . مواد موثره این گیاه به اشکال مختلف دارویی مانند کپسول ، قرص ، شربت ، کرم و پماد فرموله شده است و در بازار دارویی عرضه می شود .

در صنایع غذایی از این گیاه به عنوان نگهدارنده و طعم دهنده استفاده می شود .

از مواد موثره جین سنگ در صنایع آرایشی و بهداشتی برای تقویت پوست استفاده می شود .

جین سنگ در سطوح وسیعی در کشورهای چین ، کره ، ژاپن ، روسیه ، آمریکا و کانادا کشت می شود .

گیاهشناسی

گونه های مختلف جنس پاناکس گیاهانی هستند علفی ، چندساله و متعلق به تیره آرالیاسه . مهمترین این گیاه عبارتند از : جین سنگ کره ای (پاناکس جین سنگ که با پاناکس شین سنگ و آرالیا جین سنگ هم نام است ). منشا این گیاه شمال چین و کره گزارش شده است .

جین سنگ آمریکایی (پاناکس کینکوفولیوم) و جین سنگ پاکوتاه (پاناکس تریفولیوم) ، منشا آنها جنگلهای کبک واقع در شرق کانادا و مانیتوبا و (تا سواحل گلف) گزارش شده است .

جین سنگ سیبری (الوتروکوکوس که با آکانتوپاناکس سنتی کوسوس هم نام است ) که در شرق سیبری ، شمال چین و کره یافت می شود .

ریشه جین سنگ از نوع کنتراکتیل است که با انقباض به اعماق خاک فرو می رود . ریشه اصلی آبدار و کم و بیش گوشتی است . طول ریشه در گونه های مختلف متفاوت و بین 8 تا 20 سانتی متر و قطر آن به 5/0 تا 2 سانتی متر می رسد . ریشه به طرف ریزوم باریک می شود . از ریشه اصلی معمولا” دو تا پنج ریشه فرعی منشعب می شود . ریشه سفیدرنگ یا زرد کم رنگ است . سطح ریشه چروکیده و شیاردار به نظر می رسد . ارتفاع این گیاهان در گونه های مختلف متفاوت است و معمولا” دارای یک ساقه می باشند . ارتفاع جین سنگ کره ای بین 60 تا 80 سانتی متر و ساقه آن مستقیم و کم و بیش سرخ رنگ است .

در گیاهان بالغ برگها از پنج برگچه تشکیل شده اند که دو برگچه خارجی کوچک و تخم مرغی شکلند و سه برگچه دیگر بزرگترند و انتهای آنها گرد و نوک آنها تیز است . حاشیه هر دو نوع برگ دندانه دار است . با افزایش سن گیاه تعداد برگها نیز افزایش می یابد .

گلها معمولا” سه سال پس از کاشت ظاهر می شوند . گلها کامل و شکل آنها در گونه های مختلف متفاوت است و معمولا” به شکل چترهای مجتمع در انتهای ساقه پدیدار می شوند . رنگ گلها در گونه های مختلف نیز متفاوت است و معمولا” سفید ، کرم یا زردرنگ بوده و خود گرده افشان نیز هستند .

مواد موثره در ریشه این گیاهان ساخته و ذخیره می شود . مهمترین این مواد را ترکیبات ساپونینی (ترپن گلیکوزیدها) تشکیل می دهد که برای نخستین بار در سال 1854 توسط یک محقق آلمانی از ریشه استخراج گردید . ترکیبات دیگر موجود در ریشه عبارتند از اسانس که مهمترین ترکیب آن را ((پاناسن)) تشکیل می دهد ، اسیدهای آلی ، ترکیبات غیر اسانسی مانند ((پاناکسی نول)) ، ((پکتین)) ، ((کولین)) ، ((پپتیدها)) ، ویتامین ب 12 ، انواع مواد معدنی اصلی و عناصر کمیاب از مواد دیگر موجود در ریشه جین سنگ هستند.

در جین سنگ کره ای در حدود 12 گلیکوزید اولیه به نام ((جین سینوزید)) یا ((پاناکسوزید)) شناخته شده اند که مقدار مقدار این مواد در جین سنگ آمریکایی ناچیز است .

مهمترین آگلی کونهای ریشه عبارتند از تری ترپن های نوع ((داماران)) و فرآورده های حاصل از هیدرولیز اسیدها به نام ((پاناکسادویل)) و ((پاناکسا تری ال)).

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید.

 ​

نام علمی:

.Curcum spp

تیره:

Zingiberaceae

زردچوبه از قدیمی ترین گیاهان دارویی است . این گیاه در سال 572 پس از میلاد توسط ایرانیها به چین و در قرن 16 میلادی به فرانسه و ایتالیا برده شد .

کشت این گیاه در بعضی از کشورها مانند هندوستان به صدها سال پیش باز می گردد .

از ریزوم پودر شده زردچوبه به عنوان طعم دهنده مواد غذایی استفاده می شود . از زردچوبه همچنین برای رنگ کردن پارچه های پنبه ای ، پشمی و ابریشمی استفاده می شود .

اسانس ریزوم این گیاه در صنایع داروسازی ، عطرسازی و صنایع غذایی کاربرد فراوانی دارد .

در هندوستان سالانه 224600 تن زردچوبه تولید می گردد . به طوری که 94 درصد زردچوبه جهان در این کشور تولید می شود. قسمت اعظم زردچوبه هندوستان به کشورهای خاورمیانه ، کشورهای اروپایی و آمریکا صادر می شود .

این گیاه در سطوح وسیعی در کشورهای هندوستان ، اندونزی ، مالزی و بعضی نقاط چین کشت می شود .

گیاهشناسی

زردچوبه گیاهی علفی و چندساله است . این گیاه متعلق به تیره زنجبیل می باشد . منشا زردچوبه جنوب هندوستان گزارش شده است .

جنس کورکوما بیش از 70 گونه دارد که عمدتا” در هندوستان و شمال استرالیا می رویند .

ریزوم این گیاه کوتاه و ضخیم و بر دو نوعند ، ریزومهای مادر و ریزومهای فرعی (ثانیه) . ارتفاع این گیاه بین 60 تا 90 سانتی متر است . برگها سبز رنگ ، طویل و به صورت دسته ای بر روی ساقه قرار می گیرند .

مقدار اسانس در ریزوم زردچوبه متفاوت است و به گونه گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد . مقدار اسانس گونه آمادا 1/1 درصد ، گونه آروماتیکا، 6 درصد و گونه لانگا بین پنج تا شش درصد است .

ماده کریستالی کورکومین مسئول رنگ زردچوبه است .

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید

 ​

نام علمی:

.Linum usitaissimum L

تیره:

Linaceae

سالها قبل از میلاد مسیح کتان روغنی در یونان کشت می شده است . کشت این گیاه در اروپا از سال 1805 میلادی به عنوان یک گیاه مهم صنعتی و دارویی آغاز شد .

در اکثر فارماکوپه های معتبر از کتان روغنی به عنوان یک گیاه دارویی یاد شده و خواص درمانی آن مورد بررسی قرار گرفته است . دانه های پودر شده و همچنین روغن حاصل از دانه های کتان مصرف دارویی دارند . از مواد موثره کتان در درمان اگزما ، مرطوب کردن پوستهای خشک و معالجه تورم پوستی استفاده می شود .

روغن مذکور حاوی مقادیر مناسبی ویتامین اف است و از این روغن به عنوان ملین آبسه ها و بعضی ناراحتیهای پوستی استفاده می شود .

کتان روغنی همه ساله در سطوح وسیعی در کشورهای آمریکا ، آرژانتین ، اروگوئه ، هند ، اتریش و مجارستان کشت می شود .

گیاهشناسی

کتان روغنی گیاهی علفی ، یک ساله و متعلق به تیره کتان است . منشا این گیاه غرب مدیترانه گزارش شده است . کتان در 63 درجه عرض شمالی و 50 تا 55 درجه عرض جنوبی می روید . 200 گونه متعلق به جنس کتان شناخته شده است .

گونه اوسی تاتیسیموم دارای دو زیرگونه به نامهای اوسی تاتیسیموم (کتان کنفی) و مدیترانیوم (کتان روغنی) است .

ریشه این گیاه مستقیم و سفید رنگ و کم و بیش منشعب است و طول ریشه متفاوت و بین 100 تا 130 سانتی متر است . ساقه استوانه ای ، مستقیم ، صاف و فاقد کرک است . ارتفاع آن بین 40 تا 50 سانتی متر می باشد و انشعابهای زیادی دارد .

برگها بلند ، نیزه ای شکل به رنگ سبز یا سبز روشن و فاقد دمبرگ است . برگها به طور متناوب نسبت به یکدیگر روی ساقه قرار می گیرند . طول برگها 5/2 و پهنای آن 4/0 سانتی متر است . هر برگ دارای یک تا سه بریدگی است . گلها در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار می شوند . گل سفید ، صورتی ، آبی و یا بنفش رنگ است و هر گل دارای پنج کاسبرگ و پنج پرچم می باشد .

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید.

 ​

نام علمی:

Humulus lupulus

تیره:

Cannabinaceae

قدمت کشت رازک به بیش از یک هزار سال پیش می رسد . در اروپا آثار به جا مانده از سال 786 میلادی نشان می دهد این گیاه در برخی نقاط مانند باغها و فضای مربوط به کلیساها به خصوص اطراف منزل دنیس (از کشیشهای بلند پایه آن زمان) به عنوان یک گیاه دارویی کشت می شده است . در گذشته مردم از گلهای ماده و مخروطی شکل این گیاه برای معالجه بیماریهایی مانند مالاریا ، یرقان و ناراحتیهای گوارشی (به عنوان محرک ترشحات معده و تنظیم کار جهاز هاضمه) استفاده می کرده اند . بعدها به عنوان ماده ای خواب آور و آرام بخش مورد توجه قرار گرفت .

در اکثر فارماکوپه های معتبر از گلهای رازک ماده و اسانس آن به عنوان دارو یاد شده و خواص آرام بخشی و خواب آوری آنها مورد تاکید قرار گرفته است . از مواد موثره گلهای رازک به عنوان مدر (پاک کننده کلیه ها) و ضدعفونی کننده استفاده می شود .این مواد اثرهای هورمونی نیز از خود نشان می دهند .

در صنایع داروسازی از مواد موثره گلهای این گیاه داروهایی آرام بخش و خواب آور مانند لگاتین و هوالتا تولید می شود . از گلهای رازک در صنایع غذایی ، کنسروسازی و نوشابه سازی به عنوان طعم دهنده استفاده می شود . در حال حاضر بیش از 95 درصد رازکهای تولید شده در سراسر جهان در صنایع نوشابه سازی به خصوص تولید آب جو (ماءالشعیر) به عنوان طعم دهنده کاربرد دارد. مواد موثره گلهای رازک (اسانس و عصاره آن) خاصیت ضدعفونی کنندگی دارد . این مواد در صنایع بهداشتی و آرایشی کاربرد داشته و از آنها در تهیه شامپو ، کرم و محلولهای آرایشی جهت حفاظت پوست و مو استفاده می شود .

رازک در اکثر کشورهای اروپایی ، آمریکا ، شیلی و حتی استرالیا در سطوح وسیعی کشت می شود .

گیاهشناسی

 رازک گیاهی دو پایه ، علفی ، چندساله و بالا رونده است .  هومولوس شامل گونه های متعددی است ولی گونه لوپولوس از زمانهای گذشته در برخی نقاط جهان کشت می شده است . اخیرا” در کشور ژاپن از گونه اسکاندس (با گونه جاپونیکوس هم نام می باشد) به منظور استفاده از الیافهای بلند آن در صنایع پارچه و کنف سازی استفاده می شود . از این رو این گیاه در سطوح وسیعی در ژاپن کشت می شود .  

اگرچه ((واویلوف)) منشا رازک را نواحی مدیترانه گزارش کرده است ، ولی این گیاه به طور وسیعی در مناطق معتدله نیمکره شمالی گسترش دارد و در اکثر کشورهای اروپایی به صورت خودرو می روید .

رازک به طور خودرو در جنگلهای غیر متراکم بید و در بین درختان نارون ، زبان گنجشک ، بلوط و در خاکهای مرطوب نقاط دیگر می روید . این گیاه تقریبا” در تمام کشورهای اروپایی کشت می شود .

رازک دارای ساقه ای بالا رونده است که ارتفاع آن در ارقام مختلف متفاوت و بین 5 تا 10 متر می باشد . ساقه این گیاه در جهت حرکت عقربه های ساعت (به سمت راست) حول قیم می پیچد .

رازک گیاهی دو پایه است . گلهای نر به صورت خوشه از بغل برگها روییده و به طرف پایین آویزان می شوند . گلهای ماده به شکل مخروطهای بیضی شکل و مجتمع می باشند . برای کشت همواره از گیاهان ماده استفاده می شود ، زیرا گلهای نر کیفیت مطلوبی (مقدار و نوع مواد موثره) ندارند . هنگام کاشت و تکثیر رازک باید توجه داشت تا شعاع سه کیلومتری ، انواع خودروی رازک وجود نداشته باشد . زیرا بر اثر انتقال دانه گرده آنها (به وسیله باد یا حشرات) بر روی گل گیاهان کشت شده ، بذر تولید و از کیفیت گلها به طور بارزی کاسته می شود .

برای خواندن ادامه مطلب اینجا کلیک کنید.